Alergie pokarmowe, nadwrażliwość na pokarmy i nietolerancja pokarmowa są używane zamiennie i często niewłaściwie. W istocie, w kręgach naukowych i medycznych trwa debata, jak prawidłowo definiować i używać tych trzech terminów.
Wydaje się, że najwłaściwsze jest używanie terminów: „alergia pokarmowa” w odniesieniu do reakcji IgE zależnych, „nietolerancja pokarmowa”– do niedoborów enzymatycznych, zaś „nadwrażliwość pokarmowa” do wszelkich opóźnionych reakcji pokarmowych IgE niezależnych i nie wynikających z niedoborów enzymatycznych. Należy pamiętać, że mogą być również niekorzystne reakcje na pokarmy o podłożu farmakologicznym (nikotyna, kofeina) lub toksycznym (np. toksyny ryb). Pacjenci często pytają się o testy na nietolerancje pokarmowe mając w domyśle nadwrażliwości – wywoływanie stanu zapalnego w organizmie po spożyciu niektórych produktów.
Alergia pokarmowa natychmiastowa – IgE zależna
Być może, najbardziej znanym, chociaż dość rzadkim i jednocześnie bardzo niebezpiecznym przykładem natychmiastowej reakcji pokarmowej jest wstrząs anafilaktyczny. Jest to ostra reakcja układu odpornościowego spowodowana masowym uwalnianiem histaminy z bazofilów oraz mastocytów tkankowych pod wpływem przeciwciał klasy IgE skierowanych przeciwko konkretnemu alergenowi pokarmowemu.
Najbardziej znane produkty powodujące natychmiastową reakcję alergiczną to:
- orzeszki ziemne,
- inne orzechy,
- ryby i owoce morza,
- jaja,
- mleko,
- soja,
- nabiał,
- pszenica.
Na skutek wstrząsu anafilaktycznego człowiek może umrzeć w ciągu minuty, spożywając tylko jedną molekułę uczulającego go pożywienia. Natychmiastowa alergia pokarmowa dotyka około 1-2% populacji i dotyczy tylko niewielkiej części wszystkich reakcji przeciw pokarmom. Większość natychmiastowych reakcji nie zagraża życiu, lecz powoduje nieprzyjemne objawy. Ludzie cierpiący z powodu natychmiastowej alergii pokarmowej, zwykle potrafią zidentyfikować alergizujące pokarmy bez pomocy lekarza i testów z powodu każdorazowej i bezpośredniej reakcji po spożyciu. Należy pamiętać również, że pokarmy będące naturalnym źródłem histaminy mogą powodować objawy podobne do alergii IgE zależnych, bez podwyższonego poziomu IgE.
Opóźnione Reakcje Pokarmowe (nadwrażliwości)
Opóźnione reakcje pokarmowe to całkiem inna historia. Manifestują się one na wiele różnych sposobów i mogą dotyczyć dowolnego organu wewnętrznego (wszędzie, gdzie przepływa krew) a objawy mogą się pojawić od 45 minut do 3 dni po spożyciu i są zależne od ilości zjedzonego pokarmu. To opóźnienie symptomów oraz zespół mechanizmów czyni z nich wyjątkowo trudną do rozwiązania łamigłówkę, niezależnie od stosowanych metod diagnostycznych.
W związku z tym, nadwrażliwość pokarmowa często pozostaje niezdiagnozowana lub zdiagnozowana nieprawidłowo. Zastosowane leczenie przynosi zwykle tymczasową ulgę, która maskuje objawy zamiast usuwać przyczyny problemów. Nadwrażliwości pokarmowe dotykają ponad 40% społeczeństwa. Pamiętajmy, że nawet w książkach czy artykułach pojęcie nadwrażliwości stosowane jest zamiennie z nietolerancją. Najłatwiej to ująć w ten sposób: badając nadwrażliwości pokarmowe (test MRT) sprawdzamy jakie pokarmy nam szkodzą – zwiększają stan zapalny w organizmie.
Nietolerancja pokarmowa
Nietolerancja pokarmowa może powodować objawy podobne do nadwrażliwości pokarmowej ale nie jest wywołana reakcją immunologiczną organizmu. Spożyta nietolerowana żywność nie jest prawidłowo trawiona. Najlepszym przykładem nietolerancji pokarmowej jest nietolerancja laktozy, którą charakteryzują wzdęcia, rozwolnienia lub biegunki i gazy. Nietolerancję pokarmową jest łatwo wykryć, ponieważ odnosi się do określonej grupy produktów – w przypadku nietolerancji laktozy – produktów mlecznych. Objawy występują względnie szybko po spożyciu posiłku zawierającego mleko.
Nietolerancja laktozy jest spowodowana przez niedobór lub brak enzymu rozkładającego główny cukier świeżego mleka. Unikanie świeżego mleka lub suplementacja diety laktazą jest najlepszym sposobem pozbycia się problemu nietolerancji laktozy. Innym przykładem nietolerancji pokarmowej jest fenyloketonuria powodowana wrodzonym niedoborem hydroksylazy fenyloalaninowej (PACH), enzymu rozkładającego fenyloalaninę. Brak przemiany fenyloalaniny powoduje jej odkładanie w mózgu i doprowadza do nieodwracalnego uszkodzenia centralnego układu nerwowego (niedorozwój umysłowy i zaburzenia neurologiczne). Wykrycie fenyloketonurii w okresie noworodkowym i zastosowanie odpowiedniej bardzo rygorystycznej diety pozwala na prawidłowy rozwój układu nerwowego.